Bình Định nổi danh với những cụm tháp Chàm soi bóng cùng thời gian. Đến mảnh đất giàu truyền thống văn hóa này, du khách sẽ được sống lại cùng với ngày tháng huy hoàng của dân tộc Chăm Pa. Một trong những di tích người Chăm còn sót lại có một ngôi tháp khá độc đáo mang tên Thủ Thiện. Đây là ngôi tháp cổ linh thiêng gắn liền với đặc trưng phong cách Bình Định mà giới nghiên cứu và du khách rất quan tâm.
Cách Quy Nhơn khoảng 40km về hướng Bắc, tháp Thủ Thiện tọa lạc trên một gò đất thấp thuộc xã Bình Nghi, huyện Tây Sơn, Bình Định. Du khách đi theo quốc lộ 19 khoảng 10km là đến thôn Thủ Thiện, rẽ trái sẽ thấy bảng chỉ dẫn đến tháp Thủ Thiện. Khác với những ngôi tháp Chăm khác thường được đặt trên những ngọn đồi cao, tháp Thủ Thiện lại nằm trong khu vực canh tác của dân địa phương và rất gần đường đi chính. Ngôi tháp nằm ở bờ Nam sông Côn này từ lâu đã hiện diện như một cột mốc dẫn đường của người dân địa phương.
Tháp Thủ Thiện còn có tên là Thủ Hương vì ngày xưa thôn Thủ Thiện có tên là Thủ Hương. Ngoài ra, người Pháp gọi ngôi tháp này là tháp Thau (Tour de Bronze). Ngôi tháp này hiện đã hư hại khá nhiều, không còn giữ được phần mái tháp. Trước năm 1985, trên mái tháp mọc một cây đa lớn, che phủ kín ngôi tháp. Không ai dám chặt bỏ cây đa vì họ xem nó cũng linh thiêng như ngôi tháp. Sau trận bão năm 1985, toàn bộ cây đa đã bị bão cuốn bay mất mà ngôi tháp vẫn không bị ảnh hưởng nhiều ngoài phần mái. Ngoài ra, cổng chính đi vào tháp cũng bị đổ nát, không giữ được kiến trúc ban đầu, các hoa văn, họa tiết trang trí cũng biến mất. Tuy nhiên, về tổng thể, ngôi tháp vẫn còn giữ được cấu trúc ba tầng, các cửa phụ và các họa tiết trang trí ở đỉnh mái.
Tháp Thủ Thiện là công trình kiến trúc được xây dựng vào thế kỷ XI, có sự hòa phối của phong cách Hòa Lai và Đồng Dương. Đặc điểm của kiểu kiến trúc này là thường chỉ có một cửa chính quay mặt hướng Đông, các cột vững chắc, chân tháp khỏe và mái vòm rộng có nhiều lớp diềm mái. Tháp Thủ Thiện lôi cuốn những người yêu mỹ thuật ngay cái nhìn đầu tiên bởi nét cổ kính toát lên từ ngôi tháp. Màu gạch nâu trầm buồn bị phong hóa bởi thời gian khiến ngôi tháp hiện lên như một người già chứa nhiều tâm sự. Màu gạch đỏ là đặc trưng kiến trúc của người Chăm, đây là loại gạch không bị phai màu, không bị rêu mốc. Đó là thành tựu văn minh mà chỉ người Chăm mới có được. Vì vậy, tháp Thủ Thiện dẫu bị hư hại nhiều, bị lớp bụi thời gian phủ mờ vẫn giữ được màu đỏ nâu bí ẩn, thâm trầm.
Du khách đến tháp Thủ Thiện vào buổi sáng sớm sẽ thấy ngôi tháp hiển hiện với vẻ tươi tắn lạ lùng trong ánh mặt trời. Xung quanh là những mảnh vườn xanh tốt của người dân hòa cùng sắc đỏ nâu của ngôi tháp khi vào khung ảnh sẽ rất nổi bật. Vào chiều tối, bạn sẽ thấy ngôi tháp cổ vươn mình trên nền trời xanh thẳm, nhìn về hướng dòng sông Kôn đêm ngày trôi chảy. Sự hiện diện của ngôi tháp như chứng minh cho sự vĩ đại của dân tộc Chăm đã và đang có mặt trên mảnh đất Việt Nam.
Khác với những ngôi tháp Chăm còn lại trên đất Bình Định, tháp Thủ Thiện hết sức giản dị, trang nhã nhưng có sức hút đặc biệt đối với du khách. Đứng giữa mảnh vườn xanh tốt của người dân, tựa lưng vào bức tường cổ kính của ngôi tháp, chắc chắn bạn sẽ có những bức ảnh để đời trong hành trình về với cội nguồn lịch sử của mình đấy./.
