Thăm đập Dâng Văn Phong – Ngắm sông Kôn hùng vĩ

Đến Bình Định, chắc chắn du khách sẽ nghe nói đến dòng sông Kôn hùng vỹ, nơi lưu giữ nhiều dấu ấn cảnh quan thiên nhiên và truyền thống văn hóa – lịch sử của vùng đất khúc ruột miền Trung này. Dòng sông có tên sông Kôn bắt nguồn từ phía bắc xã An Toàn huyện An Lão, chảy về hướng tây nam rồi nam, và hợp lưu với sông Say ở rìa bắc xã Vĩnh Sơn huyện Vĩnh Thạnh. Sau đó sông chảy theo hướng đông nam qua huyện Vĩnh Thạnh nơi có hồ Vĩnh Sơn, thủy điện Vĩnh Sơn, hồ Định Bình, huyện Tây Sơn để rồi gặp các nhánh nhỏ bắt nguồn từ An Khê và Vân Canh tạo thành dòng lớn hơn.

Dòng sông Kôn ở Bình Định đã đi vào nhiều câu ca dao, dân ca như một minh chứng cho lịch sử lâu đời của đất này: “Sông Kôn uốn khúc lượn dòng/ Vạn trang lịch sử đục trong bao đời/ Cánh Tiên bay bổng người ơi/ Tôi về bên tháp bời bời nắng mưa…“. Con sông kéo dài 171 cây số để lại bao di sản và những câu chuyện bi hùng của lịch sử ngàn năm. Xứ sở cao nguyên An Khê của người Ba Na hiện vẫn con lưu giữ nguyên khu vực luyện quân của anh em nhà Tây Sơn. Đó là nơi có cái tên vang danh “Tây Sơn thượng đạo” là nơi ba anh em nhà Tây Sơn lấy An Khê làm căn cứ khởi nghĩa (1771). Về đường thủy có con sông Ba hợp dòng và cũng là nơi sông Kôn chảy qua. Nguyễn Nhạc đã từng bao lần đi dọc sông Kôn về tới An Nhơn để mua vũ khí và thăm dò quân sự. Hơn nữa dọc sông còn có làng võ nổi tiếng cũng là nơi ba anh em nhà Tây Sơn học đánh cung kiếm và võ thuật. Cuộc khởi nghĩa cũng bắt đầu xuất phát từ sông Kôn tràn xuống đồng bằng (1788) trong chiến dịch tiêu diệt Chúa Nguyễn ở Đàng Trong. Từ đây cuộc chinh chiến của ba anh em nhà Tây Sơn liên tiếp thắng lợi. Cuối cùng Nguyễn Nhạc xưng Vương về An Nhơn xây kinh đô.

Đến Bình Định, nhất là khu vực huyện Tây Sơn, du khách sẽ được giới thiệu đi thăm thắng cảnh Hầm Hô, bảo tàng lịch sử Quang Trung và thêm vào đó, nếu có thể, nhất định sẽ được hướng dẫn đi thăm đập dâng Văn Phong, một trong những cảnh quan đẹp kì vỹ, gắn liền với mảnh đất, dòng sông và sức lao động của con người ở đây. Đập dâng Văn Phong – thuộc Hợp phần khu tưới Văn Phong, ở xã Bình Tường, huyện Tây Sơn – là công trình thủy lợi lớn của tỉnh Bình Định. Ngoài việc đảm bảo nước tưới, tham gia điều tiết giao thông (đập dâng trở thành cây cầu lớn nối liền 2 bờ sông Kôn), công trình này còn là điểm tham quan thu hút khá nhiều khách của huyện Tây Sơn. Điểm đặc biệt của Văn Phong thuộc về chỗ nó là đập dâng được thiết kế theo kiểu tràn phím đàn PKW (Piano Key Weir, một kiểu thiết kế với ngưỡng tràn nhô ra trước và sau đỉnh đập, lưu lượng tràn lớn, khả năng giữ nước trong lòng hồ cao). Với chiều dài gần 550 m, đập dâng Văn Phong được ghi nhận là con đập PKW lớn nhất thế giới. Đập được đặt tên theo cụ Văn Phong, vì cách đây hàng chục năm trước, cụ là người dân địa phương đã dùng cây lớn nối hai bên bờ sông, tạo thành một con đập sơ khai để phục vụ cho công cuộc dẫn nước tưới tiêu nông nghiệp cho cả vùng.

Hiện nay, đập dâng Văn Phong nằm trong tuyến du lịch khám phá Tây Sơn gồm khu du lịch sinh thái Hầm Hô (xã Tây Phú) – thác Đổ Vĩnh An (xã Vĩnh An) – đập dâng Văn Phong (xã Bình Tường) theo tour du lịch của các đơn vị lữ hành. Nếu đi một mình, du khách di chuyển theo hướng QL19 đến xã Bình Tường, rẽ phải theo đường dẫn chừng 2km là tới đập dâng Văn Phong. Quang cảnh ở đây vừa rộng rãi vừa thoáng mát, hùng vỹ. Hai bên bờ là con đường bê tông được trải nhựa phẳng lỳ. Chính giữa đập là dòng sông Kôn xanh biếc, cuồn cuộn tung bọt trắng xóa. Tiếng nước reo hòa với tiếng chim chóc bay liệng trên bầu trời tạo thành một hợp âm vui tươi rất riêng của sông hồ. Đứng trên cao trình đập dâng cao 25 m, sông Kôn khoác một chiếc áo mới với màu xanh trong của nước, màu trời và bao quanh bởi núi. Du khách đến đây có thể chụp những bức ảnh check in rất tuyệt vời, nhất là vào những ngày hè nắng đẹp hoặc những ngày nước dâng. Phóng tầm mắt ra xa là mặt nước mênh mông, núi non hùng vỹ của huyện Tây Sơn.

Con sông Kôn đã gắn bó lâu dài với người dân Bình Định, đặc biệt là với sự trưởng thành của ba anh em nhà Tây Sơn. Tại nơi đây ba anh em nhà Tây Sơn đã luyện võ ăn nước sông Kôn mà lớn lên, phát triển nghề buôn bán và tập hợp những đội quân yêu nước đứng lên khởi nghĩa. Và đặc biệt chúng tôi còn được thưởng thức rượu của vùng quê Tây Sơn tam kiệt được làm từ nước sông: “Lắc chiếc lọ sành còn rượu nhìn/ Vọng lên đỉnh núi cụng vài ly” (Yến Lan). Người ta còn truyền rằng trong cuộc hành quân thần tốc từ miền Trung ra đánh quân Thanh, quân sĩ Tây Sơn đã đem theo rượu được chưng cất từ nguồn nước sông Kôn. Đó là một phần sức mạnh tinh thần của quê hương Bình Định đem lại sự lãng mạn trong chiến thắng huy hoàng của dân tộc ta tại gò Đống Đa vĩ đại. Nếu có thời gian, du khách có thể ghé vào những quán đặc sản bên đường đi vào đập dâng, thưởng thức đặc sản chim mía nướng, cá niên sông Kôn nướng muối ớt, nhấp thêm vài ngụm rượu Bầu Đá thì thật là sảng khoái./.